Er jorda deilig?

I løpet av dei neste dagane skal titusenvis av nordmenn reise seg å synge «Deilig er jorden», men få kjenner historia bak songen.

♦♦♦

Tidlegare biskop Per Arne Dahl hadde lenge eit krevjande forhold til salmen «Deilig er jorden».

– Teksten er vanskeleg for folk, spesielt på dei vonde dagane, seier Dahl.

For mange er bodskapen beint ut provoserande. Deilig er jorden? Korleis kan vi synge noko slikt når vi mistar våre kjære, og krig og faenskap herjar på alle kantar?

Per Arne Dahl syntest det var flaut å synge salmen. Det var ein song han grua seg til. Men så fortalde nokre danske vennar han om historia bak songen.

Mannen bak songen

Den danske forfattaren Bernhard Severin Ingemann (1789 – 1862) fekk meir enn nok bevis for at jorda ikkje er deilig.

Då han var ti år, døde faren. I løpet av ungdomstida mista han også mor si og fire brør til tuberkulose. Unge Ingemann gjekk inn i ei djup sorg. Han kjøpte ein revolver, men fekk seg aldri til å ta sitt eige liv.

Som 18-åring opplevde han krig på nært hald for første gong, då britane kom og bomba København sunder og saman.

Trass all motgang vart Ingemann ein av Danmarks mest folkekjære forfattarar. Han opplevde stor suksess med sine episke dikt og historiske romanar og levde eit roleg liv som lektor i den vesle byen Sorø på Sjælland.

På midten av 1800-talet kjempa Danmark mot Tyskland om hertugdømet Schleswig-Holstein. Krigen kulminerte i eit stort slag den 25. juli 1850. På ein dag mista nærmare 1400 menn livet.

Til dags dato blir slaget rekna som det verste blodbadet i dansk historie.

Ingemann var djupt skaka over historiene frå slagmarka. Nokre få dagar etter den grufulle hendinga fekk forfattaren besøk av ein kamerat. Han hadde med seg ein tysk pilegrimssong som han song for Ingemann.

«Skriv du nogle smukke danske ord til denne vidunerlige melodi», sa han.

Den etterfølgande natta skreiv Ingemann tre vers. Han tok seg store fridomar i omsetninga. Den tyske originalteksten opnar med strofa «Schönster Herr Jesu», men Ingemann tona ned den religiøse bodskapen.

Han kalla songen «Pilegrimssong», men i dag er han mest kjent som dei tre første orda i første vers: «Deilig er jorden ...»

Protestsalmen

Tidlegare biskop Per Arne Dahl meiner det er avgjerande å kjenne bakteppet for å skjøne kva denne songen eigentleg handlar om.

– «Deilig er jorden» er ein protestsalme, forklarer han.

Då songen kom ut, var det mange som ikkje skjønte teksten. Kritikarane meinte at songen var idylliserande: «Jorda er da slett ikkje deilig, men blodig!»

«Nettopp», svara Ingemann. «Jorda var ein gong deilig. Vi kan framleis sjå glimt av det deilige. Og ein dag skal jorda igjen bli deilig og nyskapt.»

– Ingemann heldt fast på at jorda er deilig, sjølv om verkelegheita rundt var prega av stor liding, seier Dahl.

160 år etter Ingemanns død har «Deilig er jorden» fått ein heilt eigen status i den skandinaviske songboka. I 2021 kåra Kristeligt Dagblad salmen til Danmarks beste song gjennom tidene. Han blir brukt i bryllaup, gravferder og ikkje minst julekonsertar.

Dei aller fleste syng songen utan nokre større tankar om bodskapen. Sjølv Sissel Kyrkjebø, som truleg har synge «Deilig er jorden» fleire enn nokon andre i heile universet, kjente lenge ikkje til Ingemanns historie.

Ei handsrekning

– Då eg var yngre, visste eg ikkje at «Deilig er jorden» var ein protestsong. Men eg følte likevel at salmen gav meg trøyst. Han gir eit håp om at sjølv om livet er forferdeleg, så skal betre tider kome, seier Sissel Kyrkjebø.

Ho var berre 18 år då ho i 1987 gav ut juleplata «Glade jul». Albumet har seld over 1 million eksemplar og er det mest selde i Noregs historie.

Sidan har Sissel sunge dei to mest populære songane på kvar einaste julekonsert: «Glade jul» og «Deilig er jorden».

(Begge songtekstane er skrivne av Bernhard Severin Ingemann med berre nokre få månadars mellomrom.)

Artisten begynte først å lese om historia til «Deilig er jorden» i 2019. Då var ho i Flensburg i Nord-Tyskland for å halde julekonsert, berre nokre få kilometer unna åstaden for det blodigaste slaget i Danmarks historie.

– Då slo det meg at Ingemann tok jo ein folketone frå fienden, og sette ein ny dansk tekst på han. Det var ein protest mot krigen, men også ei handsrekning – at vi må ha fred.

Sissel Kyrkjebø fortalde historia under konserten, og fekk det tyske publikumet til å bli med på allsong. Sidan har «Deilig er jorden» aldri vore den same for artisten.

– Det vart veldig sterkt for meg. Tenk om ein stor ukrainsk poet hadde gjort det same med ein russisk salme, seier Kyrkjebø.

Konserten i Flensburg er likevel ikkje hennar sterkaste minne med «Deilig er jorden».

Sissels sterkaste minne

Like før ein julekonsert for nokre få år sidan fekk Sissel ein overveldande beskjed.

– Eg fekk høyre om ei kvinne som hadde blitt utsett for ein forferdeleg tragedie i familien. Ho hadde mista to av barna sine, seier Sissel.

Songen som gav kvinna styrke gjennom sorga, var Sissels versjon av «Deilig er jorden», som ho hadde spelt igjen og igjen og igjen. Og no sat denne kvinna i publikum.

– Det vart så utruleg sterkt for meg å synge den songen når eg visste at ho sat i salen.

For Sissel Kyrkjebø handlar den danske julesalmen djupast sett om dette:

– Jorda rasar saman, og inni oss er det mørkaste mørkeret, men deilig er jorden.