Jobbar for fredsplan for Ukraina: – Den farlegaste tida på 80 år

Utanriksminister Espen Barth Eide meiner at forhandlingar mellom Ukraina og Russland må vere neste steg.

– Vi lever jo i den farlegaste tida på 80 år. Det er krig i Europa. Vi kan ikkje ta for gitt at det ikkje blir verre, seier Eide til NRK.

– No skal vi først sørge for at det blir våpenkvile og fred i Ukraina, men etter det kjem det ei etterkrigstid. Erfaringa vi har som europearar, er at etterkrigstider varer mykje lenger enn krigen sjølv, legg han til.

Det er Ukraina si framtid som nasjon som står på spel, ifølgje oberstløytnant og hovudlærar ved Krigsskolen Palle Ydstebø.

– Zelenskyj har spissformulert det: Dersom Russland sluttar å slåst blir det fred, viss Ukraina sluttar å slåst er det slutt på Ukraina, seier Ydstebø til NRK.

– Vi kan håpe på fred, men eg ser ikkje på det som realistisk, legg han til.

Saka tar opp spørsmåla:

• Kva har skjedd?
• Kva er USA si rolle?
• Kva krev Russland av fredsplanen?
• Kva tryggingsgarantiar treng Ukraina?
• Kva skjer framover?

Følg utviklinga i Ukraina her:

Kva har skjedd?

Den siste tida har USA vore i samtalar med Russland og Ukraina om ein fredsplan.

19. november blei det kjent at USA og Russland hadde samarbeidd om ein fredsplan for Ukraina.

Fredsplanen blei skildra som ei russisk «ønskeliste», som inneheldt 28 punkt.

Ukraina-planen vekte reaksjonar og fekk internasjonal kritikk – også i USA.

Så byrja forhandlingane mellom Ukraina og USA.

Dei blei einige om eit nytt utkast til ein fredsplan med 19 punkt.

Men planen har framleis detaljar som USA sin president Donald Trump og Ukraina sin president Volodymyr Zelenskyj må forhandle om.

Medan forhandlingane mellom USA og Ukraina heldt fram, gjennomførte Russland angrep mot Ukraina.

Øvste bilete er tatt etter eit russisk missil- og droneangrep utanfor hovudstaden Kyiv laurdag 6. desember. Biletet under er tatt utanfor Kyiv like etter eit russisk missilangrep 30. november.

Foto: Thomas Peter / Reuters / NTB og Efrem Lukatsky / AP / NTB

I slutten av november var ein delegasjon frå Ukraina på plass i Florida for nye samtalar med USA.

– Ukraina er innstilt på å fortsette det ærlege arbeidet ned den amerikanske sida for å oppnå reell fred, sa Zelenskyj etter samtalane.

Fred blir også tema når Zelenskyj skal møte dei franske, britiske og tyske statsleiarane måndag.

Samtidig har USA hatt samtalar med Russland.

I byrjinga av desember landa USA si spesialutsending Steve Witkoff i Moskva i Russland.

Der møtte Witkoff Russland sin president Vladimir Putin, men møtet leia ikkje til noko gjennombrot i fredsarbeidet.

Kva er USA si rolle?

USA har hatt samtalar med begge partane, men landet er i hovudsak ein forhandlar med Russland, ifølgje Iver B. Neumann, direktør ved Fridtjof Nansens Institutt.

– USA forhandlar først og fremst direkte med Russland, ein av dei to stridande partane, og er derfor ikkje nokon eigentleg fredsmeklar, seier Neumann til NRK.

– USA ser vidare ut til å vere vel så interessert i eigne forretningsmoglegheiter som å skape ein rettferdig og haldbar fred, legg Neumann til.

Kva krev Russland av fredsplanen?

Neumann forklarar at Russland sine krav har vore dei same sidan krigen braut ut i 2022.

I ein fredsplan vil Russland:

• Ha ukrainsk territorium
• Spesifisere rettar for det russiske mindretalet i Ukraina
• Bestemme kven som regjerer i landet
• Sette eit tak på kva slags forsvarsstyrkar Ukraina kan ha
• Hindre at Ukraina har framande militære styrkar på russisk territorium
• Hindre at Ukraina blir medlem av Nato

Kva tryggingsgarantiar treng Ukraina?

Karsten Friis, forskar ved NUPI, peikar på at Ukraina står i ein meir pressa situasjon no enn tidlegare – både militært, økonomisk og politisk.

Ifølgje han er tryggingsgarantiar det viktigaste for landet slik situasjonen er no.

Men Ukraina har dårlege erfaringar med tidlegare tryggingsgarantiar frå Russland.

– Det har vore klart sidan Russland gav garantiar som ikkje blei halde første gong i 1994, at russiske garantiar ikkje er verd noko, seier Neumann.

Manglande tillit til Russland kan vere ei fallgruve i fredsarbeidet.

– Hovudproblemet er at Ukraina ikkje har nokon grunn til å stole på Russland, og at Trump-administrasjonen favoriserer Russland og russiske krav i forhandlingane, legg Neumann til.

– Ukraina treng sine eigne væpna styrkar og løfte om støtte frå europeiske allierte – ideelt sett også frå USA. Alternativet er at Russland tar over landet, seier Neumann.

Høyr Urix sin nyaste podkast-episode om Ukraina:

Kva skjer framover?

Samtalar om fredsplanen vil halde fram til veka.

– Foreløpig veit vi lite om kva som blir diskutert bak lukka dører. Den ukrainske sida melder at forhandlingane går føre seg, men utan fleire detaljar, seier Oleksandra Deineko.

Deineko er forskar ved Institutt for forsvarsstudier (IFS) og By- og regionforskningsinstituttet NIBR ved Oslo Met.

Forskaren har ikkje tru på at det kom noko ut av helgas samtalar.

– Russland viser ikkje eit reelt ønske om å avslutte krigen, fordi Putin sitt mål om å forvandle Ukraina til Novorossia ikkje er oppnådd, forklarar Deineko.

– Russland ønsker ein pause for å reparere økonomien etter sanksjonane og fortsette krigen i nær framtid, legg ho til.

For å få til det pressar dei Ukraina med fleire angrep mot sivile og ved frontlinja – ein strategi som Ukraina gjennomskodar.

– Så lenge ukrainske soldatar klarer å forsvare ukrainsk territorium, kjem ikkje presidenten til å signere noko som kan bli oppfatta som kapitulasjon, forklarar Deineko.

Zelenskyj veit at det er upopulært blant ukrainarar å godta ein avtale som ikkje sikrar varig fred for landet.

– Det som ukrainarar ønsker mest no, er ein langvarig fred, seier Deineko.

– Målingane viser at fleirtalet av ukrainarar er imot å inngå fred på premiss som kan føre til ein ny russisk aggresjon i nær framtid, legg ho til.

Forskaren understrekar at ukrainarar ikkje kjem til å godta ein ukrainsk kapitulasjon.

Interessert i meir utanriks? Lytt til redaksjonen sin podkast: