«Jon Fosse får det til igjen»

Lurar du på kva det er som skil heilt grei litteratur frå den sorten som liksom er ekstra god, så skal du få svaret no.

Forfattarar som er verkeleg gode, klarar å gi lesaren ei kjensle av at dei veit kva det er du strevar med, kva du nett har gjennom­levd, kva du er oppteken av.

I «Vaim» kjem denne kjensla av attkjenning over meg når eg skjønar kva som er årsaka til at hovud­personen Jatgeir vel å segle inn til Bergen i tre­snekka si.

Han manglar nål og tråd, for det har dei slutta å selje på handels­bua der han bur.

Det same behovet hadde faktisk eg nyleg då eg skulle i femtiårs­dag, og oppdaga at det mangla ein knapp i dress­buksa mi.

Både jakta på nåla og tråden og strevet med å få tråden gjennom vesle holet er lett å kjenne seg att i.

Ja, meir enn det. Det kan få ein til å tenkje på verda vi lever i no.

At desse plagga vi går med, ofte har reist så langt.

Ein gong hadde vi ein stor og levande konfeksjons­industri på Vest­landet. No er alt så ferdig­sydd.

Kan vi halde fram på denne måten?

Vibrasjonar

Typisk for dei verkeleg store forfattarane er at dei ikkje slepp taket i dei (trivielle) gjenstandane dei har valt å skrive om. Dei får dei til å vibrere!

For kva tenkjer Jatgeir på når han endeleg får over­raskande besøk i båten av den kvinna han elska då han var ung? Jau, du har sikkert gissa det, og gissa rett.

Nål og tråd.

Og då er det ikkje lenger berre lause knappar det handlar om, men òg at hjernen vår er lagd slik at vi kan kome til å tenkje på dei mest irrelevante ting på dei mest upassande tidspunkt.

Rosa slips

I «Vaim» har Fosse på sett og vis blanda saman sine to siste roman­seriar. Han syr om gamle motiv, og får dei til å skine. Dette er feelgood-Fosse med ein tvist. Med meir humor enn tidlegare.

Som i «Septologien» er vi i eit vestland i nær fortid. Ute­stadene er akkurat så trauste som dei gjerne var på 1970- og 1980-talet. Bulgarske orkester spelar opp til dans. Kjøt­kaker på menyen. Rosa slips i kles­butikken.

Folk med interesse for bergensk ute­liv dei siste førti åra vil truleg ha glede av å spekulere over kva for skjenke­stader som skjuler seg bak «Mathallen», «Siste båten», «Kaffistova» og «Fuglen».

Som i «Trilogien» handlar det om menneske som tar sjø­vegen inn til Bergen. Eller Bjørgvin, som det heiter på Fosse-nynorsk. Det handlar om skilnaden mellom å vere frå byen og å vere frå landet.

Sjødyktig

På ein måte er det heilt sensasjonelt at nokon utanfor Hordaland fylke skulle ha interesse av å lese dette.

Men så er det noko med måten han gjer det på.

På ein måte frakobla frå den verda vi lever i. Ingen sosiale medium. Ingen mobil­telefonar som ramlar ut av lomma, og forpestar fjorden.

Men samstundes så er det som om Fosse får med det vi eigentleg strevar og lengtar etter når vi berre skrapar av det ytste laget av modernitet.

Å legge ut på fjorden i sin eigen båt ein midt­sommar­kveld går liksom ikkje av moten.

Utover sy­saker og tre­båtar med vel­smurt diesel­motor rommar «Vaim» òg eit trekant­drama.

Geir, som folk kallar Jatgeir, bestemmer seg for å ankre opp for kvelden i ein stad han kallar Sund i staden for i Bergen, kor det er større sjanse for å få kai­plass.

På kaia står Eline, som han var forelska i då han var ung, og som han har kalla opp snekka si etter.

Ho står der med ein stor koffert og overtalar Jatgeir til å legge ut med det same, slik at dei kjem unna Frank, som ho er gift med og som kan kome heim når som helst.

Herifrå tar handlinga ei overraskande vending. Eline er ikkje det stakkars offeret for ein valdeleg og kontrollerande mann som ho har framstilt det som.

Frank er heller ikkje klar for å spele den rolla vi først trudde han skulle spele. Han heiter ikkje ein gong Frank.

Spennande blir det også, for her er det trådar som enno ikkje er nausta saman.

Anti-kjærleik

Sentralt står forholdet mellom draum og verkeleg­heit, eller røynd, som det heiter her.

Draumen ber vi med oss uansett, om det no handlar om å få nokon å dele livet med, eller å endeleg skaffe seg den båten.

Ikkje så mykje båten eller sam­livet i seg sjølv, men draumen om båten.

Den du trudde du elska, var ikkje slik som du drøymde om. Det å velje å vere saman med nokon inneber tap av fridom. Er livet enklare når du er aleine?

«Vaim» er kanskje heller ein anti-kjærleiks­roman enn ein kjærleiks­roman.

Dei som ikkje likar Jon Fosse frå før, kjem ikkje til å like denne boka heller. Fosse skriv framleis punktum­laus tank­straums­litteratur på nynorsk.

Men er du først komen inn i rytmen og språket, er valet enkelt.

Då er det berre å klatre om bord før båten legg frå kai, og gle seg over at det kjem to bøker til.