Dette er dei norske tollmurane

Denne veka sette USAs president Donald Trump nok ein gong opp tollen på varer andre land sel til USA.

Noreg fekk 15 prosent.

Det er dårleg nytt for verda og norsk økonomi. Norske varer blir dyrare og vanskelegare å selje i USA.

Trump meiner dette er bra for USA.

Kina og Canada har svart med mottoll.

Statsminister Jonas Gahr Støre seier til VG at Noreg ikkje har teke stilling, men at det ikkje er norsk tradisjon å svare tilbake.

Toll er ein avgift som kjem i tillegg til prisen på ei vare.

Den blir brukt for å gjere utanlandske varer dyrare, slik at eigne bedrifter får mindre konkurranse.

Ein slik praksis kjenner Noreg godt til – i alle fall når det gjeld landbruk og mat.

Kva er landbrukstoll?

Landbrukstoll er avgifter på importerte matvarer. Det blir brukt for å beskytte norsk jordbruk mot konkurranse frå utlandet.

– Det handlar om å skjerme eigne produsentar, slik at vi kan ha norsk matproduksjon i heile landet, seier Olav Chen, samfunnsøkonom og leiar for allokering og globale renter i Storebrand Kapitalforvalting.

Ivar Gaasland, førsteamanuensis ved Handelshøyskolen BI, peikar på omfanget av tollen på landbruksvarer.

– Tollsatsane er svært høge, fleire hundre prosent på enkelte varer, seier Gaasland.

Han fortel at tollen er mellom anna 443 prosent på kumjølk og lammekjøtt, 344 prosent på biff og 277 prosent på ost.

Ifølgje Linda Orvedal, førsteamanuensis ved Noregs handelshøgskole (NHH), er tollnivået på nokre produkt så høgt at det i praksis stansar all import.

– Det er nesten som ein prohibitiv toll, seier ho.

Sett bort frå landbrukstoll, peikar ho likevel på at vi har ein open økonomi her til lands.

– Noreg har ein veldig open økonomi. Vi har stort sett fri handel. Toll på norske produkt er i all hovudsak landbruksprodukt.

Kvifor har vi landbrukstoll?

Chen meiner ønskje og sjølvforsyning og sikkerheit er hovudårsaka.

Han viser til at Noreg er eit lite land i nord med krevjande klima, og at pandemien viste kor sårbart det kan vere å vere avhengig av andre land.

Gaasland er samd i at tollvernet handlar om å verne bøndene, men stiller spørsmål ved grunngivinga.

– Det finst ikkje gode argument for å ha importvern av landbruksvarer i Noreg, anna enn å beskytte bøndene. Det har lite å gjere med matsikkerheit.

Orvedal understrekar at toll på landbruksvarer ikkje er eit særnorsk fenomen.

–Toll på landbruksprodukt er ikkje noko særnorsk. Det er det mange land som har, ifølgje Orvedal.

Kva er konsekvensane av landbrukstoll?

Ifølgje Chen har det ført til høgare prisar og dårlegare og mindre utval i butikkane.

– Det har kosta dyrt. Vi betaler meir, og vi får færre produkt å velje mellom.

Gaasland er også tydeleg på konsekvensane av landbrukstollen i landet.

– Det blir gjerne framstilt som at dette er i Noregs interesse, men det er først og fremst i bøndene, næringsmiddelindustrien og daglegvarekjedene si interesse.

Han meiner redusert toll ville gitt billegare mat og større produktutval for forbrukarane.

Orvedal meiner at norsk tollvern for landbruksvarer ikkje kan samanliknast med det amerikanarane gjer.

– Spranget vi ser i den amerikanske tollen er ei enorm auke som gjeld alle varer. Vi kjem på eit nivå som liknar mellomkrigstida, seier ho.

Ho peikar på at den norske tollen er avgrensa til éin sektor og varierer frå produkt til produkt, medan Trumps politikk er langt breiare og meir brutal. Dette meiner ho bryt med heile det internasjonale handelssystemet.

Kva skil norsk landbrukstoll og Trumps toll?

Chen seier at norsk toll er retta mot matvarer og grunngitt i matsikkerheit, medan Trump innfører flate tollsatsar på varer frå mange land, uavhengig av varetype.

Han legg til at Trump brukar det som eit politisk pressmiddel.

– Trump brukar toll som eit politisk verktøy, til dømes for å presse fram sal av TikTok eller for å påverke immigrasjonspolitikken. Han blandar korta på ein heilt annan måte.

Gaasland meiner på si side at forskjellen ikkje er så stor som mange vil ha det til.

– Det er den same tankegangen, å verne nasjonale næringar. Det er «Noreg først»-politikk hos oss også.

Han legg til at det gjer det vanskelegare å kritisere USA.

– Vi held jo ikkje reint i eige hus. Vi gjer det same, berre på ein annan måte.

Statssekretær i finansdepartementet, Ellen Reitan (Ap), svarer dette om toll på norske landbruksvarer:

Norsk tollvern er i tråd med internasjonale avtaler, og er nødvendig for å ivareta matproduksjon og matvareberedskap i Norge. Det er bred politisk enighet om behovet for tollvernet for landbruksvarer. Dette handler om trygghet og matsikkerhet, noe som er særlig viktig i urolige tider.

Flertallet av land, også EU, har tollvern med tilsvarende begrunnelse.

Norge er et handlende land også med landbruksvarer. Vi importerer over halvparten av det vi spiser, og vi har tollfrie importkvoter av for eksempel storfekjøtt og ost. I 2024 importerte Norge landbruksvarer for 118 milliarder. kroner, av dette er 96 milliarder. tollfritt.

Interessert i meir utanriks? Lytt til utanriksredaksjonens podkast: