Kva gjer ein assyrisk vaktardemon på domkyrkjeplassen? Kvifor skulle han ikkje vore der?

KRONIKK: Kva gjer ein assyrisk vaktardemon på domkyrkjeplassen? Me spør heller kvifor han ikkje skulle vera der.

Skulpturen er perfekt plassert for å vekka ettertanke om kulturarv og tilhøyrsle, og me applauderer det vågale valet gjort av Stavanger kunstmuseum/MUST. Foto: Jarle Aasland

Me feirar 900-årsjubileum og har fått eit nytt tilskot i bybiletet. Vendt mot vår nyrestaurerte domkyrkje står ein Lamassu, ein skulptur modellert etter monumentale assyriske statuar av fabeldyr med oksekropp, som gir assosiasjonar til gullkalven, ørnevenger og menneskehovud. Lamassu var vaktarar som stod utanfor heilagdomane.

Lamassuen framfor Domkyrkja  er ein replika av originale steinstatuar frå Midtausten, men er laga av hermetikkboksar. Skulpturen vekker stort engasjement, som kunst skal gjera: skapa debatt, refleksjon og kjensler – gjerne ubehag. Kunstnaren, Michael Rakowitz, uttalte sjølv at skulpturen er inspirert av øydeleggingar av kulturarv, seinast under IS i 2014, og gjennom vår nære kulturhistorie av arkeologar som har flytta/stelt monumentale statuar frå Iran, Irak, Syria, Libanon, Egypt og Hellas. Den mest kjende Lamassuen er utstilt i Berlin ved Ishtar-porten, som opphavleg var inngongen til Babylon.

Heller arkeologar som skulle bli fornærma

På utstillingsopning 23. mai fortalde Rakowitz om kunstverket i ein tankevekkande samtale med Hanne Beate Ueland, avdelingsdirektør ved MUST. Eit vakkert musikkinnslag bygde bru mellom den assyrisk-inspirerte statuen og den kristne kyrkja med song på arameisk, språket Jesus skal ha snakka, og assyrisk, som framleis blir snakka av kristne minoritetar i Midtausten. Alle gode kunstprosjekt skal opna for debatt, men slik me ser det er ikkje konfliktlinjer i den religiøse dimensjonen tilsikta her. Prest Terje Høyland i IMI-kirken har skrive nyansert om kva kunsten handlar om: å verne kulturarv mot krig og konflikt.

Irakisk-amerikanske Rakowitz har laga sin versjon av den øydelagde Lamassuen frå Ninive. Bakgrunnen er at slike bitar av tempel frå Irak og naboland har blitt tekne frå opphavslandet, og i dag kan sjåast på vestlege museum. I botnen av arbeidet ligg ein kritikk av det kolonialistiske opphavet til arkeologien. Om det er nokon i byen som burde bli støtt av dette, er det kanskje oss arkeologane. Det er også mellom anna folk frå vårt museum som har restaurert domkyrkja som no står i «skuggen» av den fargerike skulpturen. Men me ynskjer både skulpturen og den kritiske diskusjonen velkommen.

Det sparkar godt i kommentarfelta

Rakowitz legg sjølv mange lag av meining i sitt verk. For kunstnaren er det bittert og vondt med kulturarven som er forsvunne frå hans opphavlege heimland. Lamassu er eit symbol på det som er tapt, ein vaktar som ikkje greidde å vakta. Samstundes med at IS i 2014 gjorde omfattande øydeleggingar av kulturarv, blei nasjonale minoritetar som Yesidiane utsett for folkemord. Yesidiane er truleg etterkomarar av menneska som herska over dei rike områda mellom Eufrat og Tigris i bronsealderen. Samanhengen mellom folkemord og øydelegging av kulturarv er slett ikkje tilfeldig.

Denne unike kulturarven knyt an til søndagsskulelærdom om dei komplekse etniske tilhøva i Midtausten som har inspirert mellom anna omfattande misjonsverksemd, og skapt ei kjensle av tilhøyrsle særeigen for vår region. Israel engasjerer vestlendingar som har festa bibelsetebelte godt om bringa i det ein går ut på livets landeveg. Difor sparkar det godt frå i kommentarfelta når ein skulptur som representerer ein annan religion frå Midtausten får ei prominent plassering. Aftenbladets første artikkel om skulpturen hadde ei avstemming om kva folk tykte om kunstverket, med alternativet «Få det bort – feil å bruke offentlige penger på dette». Folk let seg terge, og sjølvutnemnde sløseriombodsmenn spør: Er det dette skattepengane går til?

For kva gjer ein assyrisk vaktardemon på domkyrkjeplassen? Me spør heller kvifor han ikkje skulle vera der. Med den komplekse veven av tilhøyrsle, vald, nostalgi, etnisitet og historie som skulpturen representerer, kaster han ut eit garn, ein labyrint, som den oppmerksame tilskodaren får mykje att for å studera. Som kunstnaren si sorg over dei arkeologiske skattane i Midtausten som er øydelagt eller fjerna.

Stavanger ein ung by

Mange gremmer seg over den kolonialistiske historia til samlingane ved British Museum, Louvre og Pergamon-museet – men sanninga er at om arkeologane og musea ikkje hadde frakta skattane til Europa, hadde dei kanskje ikkje eksistert i dag. Det er berre 11 år sidan store øydeleggingar av assyriske kulturminne fann stad, og i Gaza har verdssamfunnet liten kontroll over kva kulturarv som no vart øydelagt. Ved å ta vare på gjenstandane og stilla dei ut, sørger vestlege museum for at dei faktisk er tilgjengelege.

Eit debattinnlegg spør: «Klarer ikke Stavanger å feire sin egen kultur uten å gjemme den bak andres?». Me meiner at heller enn å gøyma Stavangers kulturarv, så set kunstverket vår kulturarv inn i større samanhengar. I verdshistoria er Stavanger berre 900 år. Ninive, der den originale statuen stod, var ein by allereie kring 2000 før Kristus, då Abraham drog frå Ur i Kaldea. Skulpturen er perfekt plassert for å vekka ettertanke om kulturarv og tilhøyrsle, og me applauderer det vågale valet gjort av Stavanger kunstmuseum/MUST.

Same debattinnlegg framhevar at som innvandrar i Stavanger har han lært om byen si historie. Me håper at museumsbesøk har bidrege til kunnskapen. På Arkeologisk museum, UiS opnar me 6. juni ei ny utstilling om nettopp Domkyrkja, «Katedralens hemmeligheter», med funn frå kyrkja som belyser sjølve grunnlaget for 900-årsjubileet.