Kvifor nådde aldri Hedvig toppen av det kaldaste fjellet i verda?

Hedvig Wessel er verdsmeister i frikøyring og var tidlegare på landslaget i kulekøyring. Ho har vore med på både OL, VM og verdscup.

Ho har tidlegare vore mykje i høgder på 3.000–4.000 meter, både på treningsopphald og i konkurransar, noko som har gått heilt fint.

Denne gongen blei det annleis.

Opp mot toppen av Denali blei ho svært dårleg. Dette skjedde medan ho var deltakar i TV-serien «Ekspedisjonen» som går på NRK TV.

Utmattinga kom raskt da ho gjekk oppover. Det blei fort tungt å puste. Etter kvart blei ho uvel, kvalm og svimmel. Det prikka i fingrane, synet skurra og ho fekk lyst til å spy.

Bratte motbakkar gjorde det berre verre.

– Eg må ha pause. Eg held på å svime av, seier ho til taulaget sitt.

– Eg tenkte at det kom til å gå over, fortel Wessel.

Medan taulaget hadde pause forsvann symptoma, og dei kunne gå vidare.

Høgdesjuke kan vere dødeleg

Høgdesjuke er noko alle som flyttar seg opp i høgda kan få, men det er sjeldan å bli høgdesjuk om du er under 2500 meter over havet. Det betyr at det godt skal gjerast å bli høgdesjuk i Noreg, da vårt høgaste fjell, Galdhøpiggen, «berre» er 2468,8 meter høgt.

Høgdesjuke er eit samleomgrep på symptom og plager som oppstår som følge av oppstigning til høgare høgde, men kven som får høgdesjuke er det ingen som kan føresei.

– Men det å vere ung og sprek gir ikkje vern mot høgdesjuke, seier lege Stian Hallén.

– Den største risikofaktoren for å bli høgdesjuk, er å stige raskt opp i høgda, fortel han.

Omtrent halvparten av oss vil kjenne på lette høgdesjuke­symptom i løpet av det første døgnet ved rask oppstigning til over 3000 meter over havet. Dei vanlegaste å kjenne på er milde plager som hovudverk, kvalme, svimmelheit og nedsett matlyst.

– Viss høgdesjuken ikkje blir tatt omsyn til, kan han bli alvorleg. I verste fall dødeleg, seier ekspedisjonslegen.

Noko av det skumle som kan skje er at hjernen hovnar opp.

Den som får det kan bli forvirra, få problem med å finne ord eller få lammingar. Om hjernen ikkje får nok blod, svimar vi av.

– I verste fall kan ein få nedsett bevisstheit og døy, seier legen.

Ein annan alvorleg effekt av høgdesjuke kan vere lungeødem. Det er når det samlar seg vatn i lungene som gjer det vanskeleg å flytte oksygen frå lungene og over i blodet.

– Vi kjenner det som tungpust. Då er det vanleg med våt hoste og av og til skumma, blodig oppspytt, fortel Stian.

– Eg blei redd for å kaste opp, fordi det har skjedd før at eg har svima av når eg har kasta opp. Eg hadde ikkje lyst til å ligge svima av oppe i fjellet, seier Hedvig Wessel.

Ho var usikker på kor mykje ho kunne presse kroppen. Ho veit at høgdesjuke potensielt kan gi varige skadar i hjernen.

Mindre oksygen

Prosessen med at kroppen tilpassar seg høgde blir kalla akklimatisering, og det skjer hos alle, men i ulikt tempo.

– Vi tilpassar oss blant anna ved at vi pustar raskare. Dette gjer vi for å kompensere for at det er mindre oksygen i lufta.

Ein tommelfingerregel er at du ikkje skal auke høgda du søv på med meir enn 300 meter per døgn frå 3.000 meter og oppover.

Ekspedisjonslegen meiner at alle deltakarane i «Ekspedisjonen» tilpassa seg på den måten at dei produserte meir blod.

Oppgåva til dei raude blodcellene er å frakte oksygen ut i kroppen, og kroppen produserer fleire av dei for å kompensere for at det er mindre oksygen i lufta.

• Her kan du lese kuriøse fakta om høgdesjuke:

Ikkje berre fryd og gammen

Symptoma til Hedvig kom og gjekk frå ein dag til den neste.

Etter ein time i bratte motbakkar blei ho svimmel og fekk høg puls. Ho måtte ha pause.

– Som ekspedisjonslege blei det ein del vanskelege avgjerder å ta, seier Stian.

Ingen fekk gå høgare utan at symptoma på høgdesjuke hadde gitt seg. Samtidig innebar slike avgjerder at heile gruppa måtte stanse.

– Eg kjende meg fin igjen etter pausen, og tenkte at det kom til å gå over.

I «Ekspedisjonen» var rask oppstigning med full oppakning taktikken til gruppa som Hedvig Wessel gjekk i.

– Dette kan ha vore med på å gi Hedvig ein mild høgdesjuke på turen. Men kjensla av å måtte kaste opp og å svime av, som kom og gjekk, var nok ikkje det vi kallar høgdesjuke, seier legen som gjekk i same gruppe som Hedvig.

Til slutt fekk Hedvig beskjed om at ho ikkje fekk fortsette oppover mot toppen av Denali.

– Det var kjipt.

Ho er vand til å bestemme over seg sjølv og sin eigen kropp, og no var det nokre andre som bestemte over henne. Det kjentest ikkje bra å bli hindra i å nå toppen av Denali.

– Symptoma eg kjente på Denali gjekk over så snart eg kom ned, og eg fekk ingen varige skadar, seier den erfarne frikøyraren.