La mastergraden igjen bli frivillig i lærarutdanninga!

DEBATT: Gaute Hovtuns forslag om å gjera master frivillig i grunnskulelærarutdanninga, er interessant.

Innsendaren meiner grunnskulelærarutdanninga må kunna gjerast meir praktisk og fleksibel enn i dag. Foto: Kristian Jacobsen

I dag er masterkravet obligatorisk. Hovland skriv mellom anna at «Vi må tilbake til der mastergraden var en mulighet, ikkje et hinder». Han skisserer også ei trinnvis lærarutdanning bygd på ei treårig obligatorisk utdanning som kan byggjast på med vidareutdanning og mastergrad som frivillig ordning. Etter mi meining vil dette kunne vera ei meir attraktiv utdanning og gi betre rekruttering enn dagens ordning.

På 1960-talet var den toårige lærarutdanninga som bygde på examen artium eit svært populært studium. Utdanninga blei sett på som ei god utdanning for eit viktig yrke. På landsbasis var det ca. 6000 søkjarar til ca. 2000 studieplassar. Konkurransen var hard. Det var like vanskeleg å koma inn på lærarstudiet som på medisinstudiet.

Ein obligatorisk kjerne

I samband med innføringa av niårig obligatorisk grunnskule på 1960-talet måtte lærarutdanninga tilpassast det nye skuleslaget. Lærarutdanningslova frå 1973 fastsette at all lærarutdanning skulle vera treårig og byggja på examen artium eller tilsvarande grunnlag. Lærarutdanninga for grunnskulen skulle ha ein obligatorisk kjerne og gi høve til å velja fagstudium av ulikt omfang og nivå.

Utdanninga kunne byggjast på til adjunktutdanning (4 år) og lektorutdanning (6 år). Mange lærarar med toårig utdanning kunne nå ta vidareutdanning for å få betre lønn og bli betre fagleg kvalifiserte for å kunne undervisa i den nye grunnskulen. 

I 1994 blei det innført fireårig obligatorisk utdanning med høve til vidareutdanning til adjunkt med opprykk og lektor. På slutten av 1990-talet var det mange utgreiingar om lærarutdanninga for grunnskulen, og det kom nye nasjonale planar. Den beste planen var etter mi meining den som blei fastsett i 2003 av Høgreregjeringa med Kristin Clemet som statsråd. Denne planen fekk ikkje lang levetid. Alt i 2010 laga Arbeiderparti-regjeringa ein ny plan. Den tidlegare allmennlærarutdanninga blei erstatta av ei todelt faglærarutdanning: Ei for 1.–7. klasse og ei for 7.–10. I 2017 fekk vi obligatorisk femårig utdanning med mastergrad.

Eit frivillig tilbod

På 2000-talet har det vore heller svak rekruttering til lærarutdanninga, og mange studieplassar har blitt ståande tomme. Den svake rekrutteringa har i høg grad også hatt samanheng med at lærarane i grunnskolen har fått vanskelege og krevjande arbeidsforhold.

På eit seminar på Stord i november 2023 der rekrutteringsproblema blei drøfta, la eg fram ei skisse til eit opplegg for grunnskulelærarutdanninga som er meir innretta mot praktisk lærararbeid enn det som gjeld i dag. Det vil truleg også vera meir tiltalande å søkja opptak til eit studium som går rett på lærarfunksjonen. I dag startar ein med pedagogisk teori og praksis + krevjande fagstudium i norsk eller matematikk. Hovudpunkta i framlegget mitt er skissert nedanfor:

Den obligatoriske femårige masterutdanninga blir erstatta av ei obligatorisk utdanning på fire år med påbygging til master som frivillig tilbod for studentar og vidareutdanning for lærarar. 

Det første studieåret bør innehalda ein gjennomgang av lover og regelverk for grunnskulen og gjeldande læreplanar. Pedagogisk teori og praksis må vektleggjast, og studentane må læra om arbeidsmåtar og oppgåver for lærarane i dagens skule. Pedagogisk filosofi og den historiske utviklinga av skulen i landet vårt må vera med. Studentane må dessutan kunne velja ei eining på 15 poeng i eit praktisk eller estetiske fag, (kunst og handverk, musikk, kroppsøving, mat og helse, drama).

Større lokal fridom

Heile det andre studieåret bør studentane vera i praksis ved ein skule/skular i ein kommune. Saman med lærarar der kan dei då få oppleva starten og slutten på eit skuleår. Saman med erfarne og kvalifiserte lærarar kan dei få følgja undervisninga og arbeidet til ein lærar/lærarar på ulike klassetrinn. Dei må sjølve praktisera som lærarar, og få rettleiing av kvalifiserte lærarar som arbeider på barnesteget og ungdomssteget. Dei kan få vera med på planleggingsmøte, møte med foreldre, hjelpetenester m.m. Lærarutdanningsinstitusjonen kan gjennom året arrangera kurs/seminar for studentane der pedagogiske og faglege tema blir drøfta. For kommunar som får lærarstudentar, vil denne ordninga kunne vera ein ressurs for skulane i kommunen.

Det tredje og fjerde studieåret bør nyttast til fagstudium av ulike omfang og på ulike nivå. Studentane må kunne velja einingar på 15, 30 eller 60 poeng. Dei kan såleis innretta utdanninga si mot lærararbeid anten på barnesteget eller ungdomssteget. Metodikk og praksis i faga dei vel, må inngå i studiet. Ei studieeining i norsk og i eit praktisk eller estetisk fag bør vera obligatorisk. Der det høver, kan ein organisera tverrfaglege opplegg, gjerne i samarbeid med pedagogisk teori og praksis. Studentane må velja fagstudium slik at dei kjem ut med frå tre til seks fagstudium for å få godkjent lærarutdanninga. Utdanninga må gi rett til tilsetjing både på barnesteget og ungdomssteget.

Departementet har nå opna for at lærarutdanningsinstitusjonane får noko større fridom til å forma ut utdanninga si. UiS har sett ned eit utval som skal laga framlegg til ny grunnskulelærarutdanning der. Eg håpar at innspela frå Hovtun og meg kan vera nyttige i dette arbeidet.