Nye tal: Færre unge sjekkar celleforandringar i livmorhalsen

Marte Rolfsnes Bjørkheim (29) var fullvaksinert med vaksinen som alle jenter i Noreg får gratis.

Likevel fekk ho påvist alvorlege celleforandringar.

– Det som skjer, er at min fastlege ser noko som gjør at ho ønsker ikkje å ta den prøven, og ringer midt i timen til sjukehuset for å få dei til å ta meg inn til ein hastetime, for å få tatt celleprøve hos gynekolog.

To gonger har ho lege på operasjonsbordet.

– Du er redd for kreft, redd for fruktbarheita og du kan jo smitte partnaren din. Det er så mange bekymringar.

Celleforandringar i livmorhalsen kan føre til kreft.

Om lag 800 kvinner under 27 år blei behandla for celleforandringar i livmorhalsen i fjor. Det viser heilt nye tal frå Livmorhalsprogrammet til Folkehelseinstituttet.

Det er langt færre enn tidlegare som blir behandla for dette.

Livmorhalsprogrammet til Folkehelseinstituttet meiner tala er svært gode, seier seniorrådgjevar i Kreftregisteret Birgit Engesæter.

– Desse tala ser vi veldig positivt på. Vi knyter dette i stor grad til ein effekt av HPV-vaksinen, fordi kvinnene som no er mellom 25 og 27 år, fekk tilbod om HPV-vaksinen i barnevaksinasjonsprogrammet.

I aldersgruppa 25–27 år har det dei siste fem åra vore ei halvering i talet på kvinner som vert behandla for celleforandringar i livmorhalsen.

Dei er dei første som fekk vaksinen gjennom barnevaksinasjonsprogrammet.

Men stadig færre sjekkar seg. Det uroar helsemyndigheitene.

Færre sjekkar seg

Også Elisabeth Maria Erdahl er 32 år og vart vaksinert med Cervarix då ho var 18 år gamal.

Då ho vart 25 år og gjekk til ein rutinekontroll, hadde ho alvorlege celleforandringar.

– Eg blei jo litt redd, for eg var jo redd for kreft og at celleforandringane hadde blitt så alvorlege at det hadde gått til kreft. Hadde eg venta lenger, så kunne det blitt det.

Både Elisabeth og Marte hadde andre HPV-virus enn dei som Cervarix beskyttar direkte mot.

Cervarix er den vaksinen som vert brukt i barnevaksinasjonsprogrammet.

Marte seier at fleire av dei vaksinerte veninnene hennar også har fått celleforandringar.

Nye tal frå Livmorhalsprogrammet ved Folkehelseinstituttet syner at 390.000 kvinner i alle aldrar ikkje testar seg for HPV.

Kreftregisteret seier dei er bekymra for at unge kvinner ikkje testar seg.

Tala viser at 5500 færre kvinner under 30 år sjekka seg i fjor samanlikna med året før.

Det seier seniorrådgjevar i Kreftregisteret, Birgit Engesæter.

– Vi ser at under 70 prosent av dei yngste kvinnene sjekkar seg, og då blir vi bekymra.

Ho seier at så mange som 60 prosent av dei som utviklar livmorhalskreft ikkje har testa seg som anbefalt.

Marte har ei klar oppmoding til dei som ikkje sjekkar seg.

– Eg tenker det er kjempekritisk. Det er utruleg viktig å teste seg, og utruleg viktig å vaksinere seg. Uavhengig av kva for vaksine ein har valt.

Ønskjer ein annan vaksine.

Overlege ved UNN, Sveinung Sørbye, seier det er positivt at stadig færre blir behandla for celleforandringar, og at det viser at dagens vaksine verkar mot dei to virusa som kan føre til alvorleg kreft.

Han meiner derimot at endå færre hadde fått celleforandringar om ein hadde valt ein annan vaksine.

– Vaksinen verkar mot dei to typane som er dekte av vaksinen, altså HPV-type 16 og 18. Der har han god effekt, men har liten effekt mot andre typar.

Han meiner at ein annan vaksine, Gardasil 9, ville føre til at endå færre fekk celleforandringar.

– No har vi rundt 50 prosent reduksjon, og vi kan oppnå 80 prosent reduksjon.

Stadig fleire kjøper vaksinen sjølv

Langt frå alle stolar på at vaksinen dei får tilbod om gratis er effektiv nok, og dei betaler fleire tusen kroner av eiga lomme for ein annan vaksine som dei kjøper på norske apotek.

Gardasil 9 er vaksinen som mellom anna vert tilbode i Sverige og Danmark.

NRK har tidlegare fortalt at debatten om kva for vaksine Noreg skal tilby jenter og kvinner, har vekt stort engasjement.

Helsepersonell, politikarar og kvinneorganisasjonar har i lengre tid sagt at Noreg ikkje har den beste vaksinen.

Nye tal viser at stadig fleire kjøper vaksinen på apoteket sjølv.

Tal frå Apotekforeningen viser ein auke hittil i år på 38 prosent frå same periode i fjor.

I fjor vart det selt 23.300 pakkar fram til september. I år er det same salet på 31.600 pakkar.

Det betyr at det er selt nesten like mange pakkar til no i år som i heile fjor.

Norske styresmakter har tidlegare sagt til NRK at Cervarix kryssbeskyttar mot fleire virus enn dei to farlegaste HPV-virusa.

Ho seier det er lett å få panikk når ein tenker på dette.

Marte har operert livmorhalstappen to gonger for å fjerne celleforandringar.

Ho tek prøver fleire gonger i året for å vere sikker på at det ikkje er fleire endringar.

Overlege Sørbye seier nokre trur det er for seint å ta HPV-vaksine dersom ein alt er smitta eller har celleforandringar.

Fleire studiar viser likevel at kvinner som blir behandla med konisering, har lågare risiko for positiv HPV-test ved oppfølging dersom dei har tatt HPV-vaksine.

Noreg vurderer ny vaksine

Noreg er eitt av tre land i Europa som brukar Cervarix i barnevaksinasjonsprogrammet, saman med Nederland og Finland.

I Nederland vurderer dei no om dei skal byte vaksine. Eit utval skal levere ein rapport om ein månad.

Også i Noreg har helseministeren bedt Folkehelseinstituttet og Direktoratet for medisinske produkt om å vurdere om barnevaksinasjonsprogrammet bør utvidast til å også kunne dekkje andre HPV-variantar og kjønnsvorter.

DMP seier til NRK at det pågåande oppdraget om å oppdatere tilrådinga om bruk av HPV-vaksine i barnevaksinasjonsprogrammet er skildra i tildelingsbrevet til DMP for 2025.